Autorka: Karolina Ujma | Ahoj Przyrodo!
Co to jest porost? Zacznijmy od definicji: „Porost jest symbiotycznym związkiem pomiędzy fotosyntezującym organizmem i grzybem, w którym miliony komórek fotosyntetyzujących są utrzymywane wewnątrz masy strzępek” [J.B. Reece i in., Biologia Campbella, Rebis, Poznań 2019, s. 662]. To cytat z Biologii Campbella. Jest dla Ciebie zrozumiały? Czytaj dalej, aby poznać kroki, które możesz podjąć do zrozumienia fenomenu tego organizmu.
Spacer poszukiwawczy — skala porostowa
Aby dobrze poznać temat porostów, warto wybrać się w teren i odszukać je w ich naturalnych środowiskach. Gdzie ich szukać? Znajdziesz je zarówno na Antarktydzie, na pustyni, w lasach deszczowych, jak i wokół swojego miejsca zamieszkania. Jednym słowem – na całej Ziemi. Przyjmują różne formy i kształty – znajdziemy porosty skorupiaste, listkowate i krzaczkowate. I to właśnie zmienność w ich budowie jest ważną cechą pozwalającą określić jakość powietrza w miejscu, w którym je spotykasz.
Jak to możliwe? Porosty to organizmy wrażliwe na zanieczyszczenia. Im więcej zanieczyszczeń w powietrzu, tym mniej porostów. W miejscach najbardziej zanieczyszczonych możemy spotkać tzw. pustynie porostowe.
W związku z dużą wrażliwością na zanieczyszczenia i rodzajem ich budowy stworzono skalę porostową, która mówi o jakości powietrza. Taką skalę znajdziesz w sieci – np. na stronie Lasów Państwowych dostępna jest broszura Jakim powietrzem oddycham?. Warto zabrać taką wydrukowaną skalę na wyprawę i zobaczyć w różnych miejscach w Polsce, gdzie znajdziemy porosty krzaczkowate, a gdzie tylko skorupiaste. Chcąc znaleźć porosty krzaczkowate warto udać się do miejsca oddalonego od miast czy autostrad. Idealnymi miejscami są parki narodowe.
Porosty pod mikroskopem
Plecha porostu (bo tak mówimy na ich ciało) zbudowana jest z komórek grzyba, pomiędzy którymi, w pewnych częściach porostu, znajdują się komórki glonu. Można uwierzyć na słowo tej definicji albo zobaczyć to samodzielnie. Jak? Zajrzeć do porostu pod mikroskopem. Pamiętaj, że większość porostów w Polsce podlega ochronie, dlatego przed wybraniem gatunku do mikroskopowania upewnij się, że nie zbierasz takiego, który jest chroniony prawem.
Aby przygotować preparat, należy na szkiełko podstawowe nałożyć kroplę wody. Umieścić w niej kawałek plechy porostu i ją rozetrzeć. Na tak przygotowany fragment należy umieścić szkiełko nakrywkowe i przeprowadzić obserwację. Widać tu dwa elementy – okrągłe i zielone formy to glony, luźne, wydłużone elementy to strzępki grzyba. Właśnie na własne oczy zobaczyłeś definicję przytoczoną na początku tego projektu. Co do Ciebie bardziej przemawia? Definicja czy rzeczywisty obraz?
Model porostu
Aby utrwalić wiedzę możesz wykonać model budowy porostu.
Materiały:
- nitka/mulina/sznurek;
- zielone pompony/koraliki;
- klej;
- kartka z bloku technicznego;
- ołówek;
- ewentualnie patyk.
Przebieg:
- Pompony/koraliki opleć nitką – to są komórki glonu oplecione strzępkami grzyba.
- Kartkę ułóż w poziomie.
- Na dole kartki przyklej lub narysuj patyk.
- Powyżej patyka przymocuj pionowo chwytniki, które rozchodzą się na boki w poziomie – powstała warstwa dolna ze zbitymi strzępkami grzyba.
- Następnie zbuduj luźną warstwę strzępek w poroście – dodaj tu przygotowane z pomponów komórki glonów.
- Powyżej znajduje się górna warstwa porostu ze zbitymi strzępkami grzyba – sznurki ułóż blisko siebie.
- Dodaj podpisy poszczególnych warstw oraz elementów – który jest glonem, a który jest strzępkami grzyba.
Karolina Ujma — biolog, nauczyciel, popularyzatorka edukacji leśnej. Prywatnie mama wspaniałej trójki, z którą odkrywa przyrodę w wielkim mieście. Swoje przyrodnicze przygody dokumentuje na Instagramie i Facebooku. Eksperyment opisany w artykule ukazał się oryginalnie w książce Karoliny Ahoj Przyrodo! 74 projekty badawcze dla dzieci.
