Zbliża się premiera Notesu Badacza Przyrody – notatnika, który możesz wypełnić rysunkami i zdjęciami zaobserwowanych zwierząt, roślin czy grzybów, a także opisać przykładowe eksperymenty. A gdzie szukać pomysłów na doświadczenia przyrodnicze dla dzieci? Oczywiście w książce Karoliny Ujmy Ahoj Przyrodo! 74 projekty badawcze dla dzieci. Poniżej znajdziesz jeden z rozdziałów, a w artykule Fascynujące porosty przykładowe doświadczenie.
Kiedy zacząć doświadczenia przyrodnicze z dziećmi?
Doświadczenia z dziećmi można wykonywać od najmłodszych lat ich życia, z różnych dziedzin nauki. W edukacji szkolnej fascynujący świat chemii i fizyki pojawia się dopiero w klasie siódmej i ósmej. Zazwyczaj w tym czasie dzieci są znudzone szkołą, niechętne do odkrywania nowości, mają na horyzoncie egzamin po ósmej klasie i rekrutację do liceum. Często też rodzice czy inni nauczyciele straszą dzieci tymi przedmiotami. Zupełnie niepotrzebnie wpajają im do głowy, że są trudne. Tak naprawdę są to przedmioty fascynujące, bo bazujące na doświadczeniach, prezentacjach, wyjaśniające funkcjonowanie świata. Warto znać procesy występujące wokół, jest tego tak dużo i są to fundamenty, dzięki którym żyjemy.
Doświadczenia
Pozwólmy dzieciom od najmłodszych lat doświadczać, mieszać, tworzyć. To jest ich naturalna potrzeba. Możesz stworzyć kącik do eksperymentowania. Wiele doświadczeń można przeprowadzić w domu z wykorzystaniem produktów, które znajdziesz w kuchni.
Niech eksperymentują jak najwcześniej, ponieważ gdy poznają chemię i fizykę jako przedmiot nauczania, może już być za późno na takie działania.
Materiały i narzędzia
Jest kilka technik i metod edukacyjnych, które można wykorzystać w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych. Są cenną pomocą w edukacji, która bazuje na doświadczeniach i modelach. Edukacji angażującej emocje i zachęcającej do współpracy między dziećmi.
- Przyrządy do pomiaru. Linijka, centymetr, miarka czy suwmiarka. To przyrządy pozwalające na dokonanie pomiarów przyrodniczych i przeprowadzenie dokładniejszych obserwacji. Warto je mieć w plecaku, aby w terenie zmierzyć np. długość tropów czy wysokość spotkanej rośliny. Suwmiarką można mierzyć średnicę małych drzew. Kątomierzem – kąty między pniem a wyrastającymi z niego gałęziami. Centymetrem krawieckim – obwód pni. Matematyczne pomiary to nie tylko obliczenia w sali, warto odkryć królową nauk w przyrodzie. Te dwa przedmioty wspaniale się uzupełniają.
- Sznurki, wstążki. Najwyższe drzewo, najdłuższe zwierzę, najdłuższa rzeka w Polsce a najdłuższa na świecie. Czy wieloryb zmieści się w pokoju? Długość jelita cienkiego a długość jelita grubego. Układ Słoneczny i odległości pomiędzy Słońcem a poszczególnymi planetami. Wspaniale sprawdza się demonstracja tych odległości w dużej skali na spacerze. Miarę tych obiektów można przenieść na sznurki czy wstążki i nawinąć na patyk.
- Memory game. Gdy poznajesz nowe pojęcia, np. budowę komórki roślinnej, przygotuj karty do gry w pamięć. Na jednych kafelkach umieść schemat komórki z wyróżnioną jedną organellą. Na drugich napisz nazwę. Zabawa polega na dopasowaniu rysunku i nazwy zaznaczonej organelli. Bardzo wartościowa jest tu nauka przez zabawę, w towarzystwie innych dzieci. W ten sposób można też poznawać nowe organizmy – analogicznie na jednym kafelku umieść np. zdjęcie zwierzęcia, na drugim jego nazwę. Gwarantuję, że taka nauka będzie efektywna, a poznane w ten sposób pojęcia zostaną z dziećmi na dłużej. Mogę tu napisać – gra przetestowana na dzieciach.
Dodatkowe źródła wiedzy
Muzea, centra przyrodnicze, centra edukacyjne
Takich miejsc wartych odwiedzenia, w których można zdobyć wiedzę przez doświadczenia i zabawę, jest dużo. Są one bogato wyposażone, atrakcyjne dla dzieci i przede wszystkim otwarte na nie. Przykładem takich przestrzeni są: Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, Hevelianum w Gdańsku, Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie, Centrum Nauki Keplera w Zielonej Górze. W Instytucie Franklina w Filadelfii można przejść przez model układu krwionośnego!
Żywe książki
Po raz pierwszy usłyszałam o nich od Marii Bailey, opowiadającej o edukacji domowej w swojej rodzinie na profilu @mama.mnie.uczy na Instagramie. Jest to koncepcja pedagogiki Charlotte Mason, w której książki swoją fabułą przekazują czytelnikowi wiedzę. Przykładem takich publikacji są książki o podróżnikach Łukasza Wierzbickiego czy Alfreda Szklarskiego o przygodach Tomka Wilmowskiego. Pełniejszą listę książek znajdziesz na stronie internetowej niespieszne.pl/zyweksiazki.
Spotkania z przewodnikami przyrodniczymi
Centra edukacji przyrodniczej często organizują warsztaty lub spacery. Możesz też poszukać warsztatów leśnych w swojej okolicy.
Filmy, programy edukacyjne, gry, aplikacje
Chcę tu szczególnie wspomnieć o kanale DaVinci Kids, który wspaniale rozwija ciekawość naukową dzieci. Podzielę się z Tobą trzema wartościowymi programami, które można tam znaleźć.
Nauka na maksa to program o prawach rządzących chemią i fizyką. Prowadzący Phil przeprowadza doświadczenie mówiące o danym prawie naukowym w wersji standardowej, które można wykonać również samodzielnie w domu. Następnie powiększa je, tworząc jego gigawersję.
Operacja Auć to program prowadzony przez lekarzy bliźniaków. Z humorem i bez upiększania odkrywają tajemnice anatomii. Tworzą modele, pokazują właściwości ludzkiego ciała, bazując na organach zwierzęcych oraz przeprowadzają medyczne badania na własnych ciałach.
Siyaya to program o nauce przyrody w przyrodzie, dokładniej w parkach narodowych Republiki Południowej Afryki. Biolog Oompie to doświadczony naukowiec, który wraz z grupą nastolatków odwiedza dzikie zakątki, podróżując zebrobusem. Poznają historię odwiedzanych miejsc, organizmy w nich występujące, pokonują swoje lęki, a przede wszystkim budują więź z naturą. To jest program, z którego warto brać wskazówki o tym, jak towarzyszyć dzieciom w przyrodzie.
Warto tu wspomnieć również o Było sobie życie i innych filmach z tej serii. Być może pamiętasz je ze swojego dzieciństwa. Bajka ta w sposób obrazkowy przekazuje już najmłodszym dzieciom wiedzę o anatomii ludzkiego ciała, którą można utrwalić w encyklopediach, grając w gry czy czytając komiksy wydane na podstawie filmów.
Przyrodnicze kolekcje
Dzieci uwielbiają gromadzić skarby. Szczególną wartość mają dla nich te znalezione na spacerach, prosto z natury. Kamienie, patyki, kwiaty, pióra, skrzydła motyli. Większe obiekty można gromadzić w skrzyniach skarbów, słoikach, papierowych pudełeczkach.
Co kolekcjonować? Dzieci mają tu szczególnie duży wachlarz pomysłów. Wartościowe z punktu edukacji przyrodniczej są:
- Pióra. Można je znaleźć co krok. Warto takie pióra odpowiednio przygotować, aby były wolne od pasożytów. Jak to zrobić? Należy je wymrozić w zamrażarce i wyparzyć w parze nad wrzącą wodą. Pióra możecie przechowywać w albumie piór stworzonym z albumu fotograficznego;
- Nasiona. To bardzo bogaty w różnorodność i dający możliwość klasyfikacji element rośliny;
- Liście. Zastanawiam się, czy jest ktoś, kto nie suszył w dzieciństwie liści w potężnych encyklopediach. Takie liście zdecydowanie lepiej suszyć w praskach do roślin. Można kupić specjalne urządzenia albo wykonać samodzielnie. Dzięki temu zasuszone rośliny lepiej zachowają kolor i nie zniszczą kartek, jak w przypadku suszenia w książkach;
- Kamienie i minerały. Choć to ciężka kolekcja, może być bardzo wartościowa i edukacyjnie cenna;
- Wspomnienia. Wspomnienia cudownych przygód, niezapomnianych widoków, rozmów, współpracy z innymi.
Ważne wskazówki na początek
- Wybierając się na obserwacje przyrodnicze, sprawdź czy miejsce, w którym będziesz, jest ogólnodostępne czy może jest pod ochroną i maszerować możesz tylko po wytyczonych ścieżkach.
- Pamiętaj, że wśród żywych organizmów wiele jest pod ochroną i zapewniamy im spokojny rozwój. Nie każdy organizm musimy zrywać czy gonić, by zrobić mu zdjęcie.
- Jak najwięcej obrazów zachowuj w swoim sercu i wspomnieniach. Nie wszystko musisz sfotografować, nagrać.
- Wspólne bycie w przyrodzie wspomaga budowanie relacji i poznawanie siebie i drugiej osoby. Telefon może spokojnie odpocząć w kieszeni.
- Wiele roślin czy grzybów jest jadalnych, ale są również takie, które mogą zagrozić Twojemu zdrowiu i życiu. Bądź czujny.
- Prowadząc obserwacje zwierząt w terenie, pamiętaj o ostrożności i pozostawieniu ich w miejscu, w którym były. Dbaj o ich bezpieczeństwo z szacunkiem do życia.
- Wybierając się w teren, warto zabrać ze sobą apteczkę.
- Przy niektórych projektach opisanych poniżej dziecko może potrzebować wsparcia dorosłego.
- Aby wyciągnąć wnioski z doświadczeń naukowcy przeprowadzają liczne próby swoich badań, aby upewnić się, że wyniki nie są przypadkiem. Warto o tym pamiętać przy wykonywaniu domowych badań. Zdarzają się sytuacje, że doświadczenie się nie powiedzie i nie uzyskamy spodziewanego wyniku.
- Warto wykorzystywać materiały biodegradowalne np. balony.
- Wskazówka z laboratorium chemicznego: szkło możesz podpisać mazakiem wodoodpornym – zmyjesz go alkoholem czy substancją, w której on występuje, np. spirytusem salicylowym.
- Pamiętaj, że zawsze możesz zmodyfikować projekt pod siebie. Weź pod uwagę to, co masz w domu, jakie materiały możesz łatwo zdobyć. Bądź kreatywny i twórczy.
Karolina Ujma — biolog, nauczyciel, popularyzatorka edukacji leśnej. Prywatnie mama wspaniałej trójki, z którą odkrywa przyrodę w wielkim mieście. Swoje przyrodnicze przygody dokumentuje na Instagramie i Facebooku. Eksperyment opisany w artykule ukazał się oryginalnie w książce Karoliny Ahoj Przyrodo! 74 projekty badawcze dla dzieci.
